Маңғыстау облысының мәдениет басқармасыМемориалдық музей

І том 264-269 бет)

Қазақ эпикалық дәстүрінде көзге көрінбей келіп батырларға жәрдем беретін әулие-пірлерді "жеті пір", "жеті кәміл пір", "жеті кәлендер пір" деп атайды.

Қысылған жерде дем берер

Жеті кәміл пірім-ай («Қобыланды батыр»)

Жеті кәміл пірлер батыр өздерін ұмытқан, сиынбаған жағдайда оған жәрдем бермейді, Қобыланды батыр қиыншылықтарға тап болғанда өзінің жеті пірді ұмытқанына налиды.

«Жеті пір» бейнесінің мұсылман қазақ руханиятында орын алуы, әдетте, ислам дінімен, оның сопылық (суфийлік) ағымдарының қазақ даласына таралуымен байланыстырылады. Ә.Қоңыратбаев ирандық шілтендердің, яғни мистик-суфийлердің өздерін «жеті пір» деп атағанын жазады. «Жеті кәміл пір» ұғымындағы «кәміл» де, «пір» де – парсы тілінің сөздері, сондықтан да бейненің қазақ танымына енуінде сопылық бастаудың болғандығын айта аламын.

Қазақы мұсылмандық жетілік. «Ақжонасұлы Ер Кеңес» жырындағы мына жыр жолдарын қарастырып көрелік:

Түйе тілесең, сұлтаным,

Ойсылқара пірі бар.

Қой тілесең Шопан бар.

Тілесең сиыр, сұлтаным,

Зеңгі баба пірлер бар.

Бас тілесең сұлтаным,

Шахимардан оған бар.

Алланың шері Арыстан,

Содан перзент тілеңіз.

Садуақас, оған бар,

Одан мырзалық тілеңіз.

Осы мысал арқылы жеті кәміл пірді былай орналастыруға болады.

1. Абыздық бастау – Шахимардан (ақыл, бас беруші)

2. Жауынгерлік бастау – Алланың шері Арыстан (болашақ жауынгерді беруші, өскесін оны жебеп отырушы)

3. Ырзық-берекелік бастау – Садуақас (байлық, мырзалық беруші)

Ал, қалған төртеуі – төрт түліктің иесі, төрт малшының пірлері – Ойсылқара, Шопан-ата, Зеңгі баба, Қамбар ата.